Mitologia #1

Powstanie świata

Według Kyūjiki na początku istniała znajdująca się w stanie chaosu materia przypominająca jajko i zawierała ona zarodki wszechrzeczy. Elementy „czyste”, zdolne do unoszenia się stworzyły niebo, a elementy płynne i „ciężkie” zdolne do podlegania uformowały ziemię. Ziemia dzieliła się tworząc lądy, które nie miały jednak stałego położenia i dryfowały po wodzie. Według Kojiki („Księga dawnych wydarzeń”, jedna z dwóch obok Nihongi ksiąg spisujących dawne mity i wierzenia Japonii, również oparła się chińskim wpływom) w tym samym czasie na Wysokiej Równinie Niebios (Takamagahara) narodzili się pierwsi bogowie: Amenominakanushi, Kamimusubii Takamimusubi. Następnie powstało 7 niewidzialnych bóstw, po czym pojawiło się następnych 5 par bogów żeńskich i męskich, a ostatnią z nich byli Izanamii Izanagi.

Izanagi i Izanami – rodzice bogów

Niebiańscy bogowie powierzyli Izanami i Izanagiemu zadanie kontynuowania tworzenia świata. Stojąc na moście z tęczy Bogowie zamieszali wody niebiańską włócznią, której odłamek spadł i stworzył wyspę Onogoro. Zstąpili oni na wyspę Onogoro i poddali się ceremonii zaślubin. Obeszli Niebiański Słup (łączący niebo z ziemią) Izanagi idąc w lewo, Izanami w prawo, a przy spotkaniu powitali się słowami „Ach, zaiste jakiż uroczy mężczyzna” i „Ach, zaiste jaka urocza kobieta”. Bóstwa rozpoczęły akt prokreacji, doprowadziło to do powstania 35 bóstw i 14 wysp Archipelagu Japońskiego (między innymi Honshū czy Tsushima). Bóg ognia Kagutsushi podczas narodzin spalił wnętrzności Izanami doprowadzając do jej śmierci. Izanami udała się do Krainy Ciemności Yominokuni. Izanagi w złości rozpłatał mieczem boga ognia, a z jego krwi i części ciała powstały następne bóstwa.

wasabiroots.wordpress.com

Izanagi udał się do Krainy Ciemności chcąc aby Izanami wróciła z nim do świata żywych i pomogła mu w dalszym dziele tworzenia. Będąc w Yominokuni Izanagi zobaczył swoją małżonkę w przerażającej, gnijącej postaci pełnej czerwi i przerażony uciekł. Wściekła, okryta hańbą Izanami puściła za mężem w pogoń  jędze shikome, jednak młody bóg zgubił pościg. Nie dając za wygraną bogini wysłała drugi pościg, tym razem było to osiem duchów władających piorunami i tysiąc pięćset wojowników ciemności. Izanagi odganiał oprawców mieczem, ostatecznie rzucając w ich kierunku trzy brzoskwinie, które uważane są za bardzo skuteczną broń przeciwko złym mocom. Po udanej ucieczce z Krainy Ciemności Izanagi postanowił obmyć swoje ciało w rzece, aby oczyścić się ze skalania. Podczas obmywania kolejnych części ciała powstały następne bóstwa, zarówno złe jak i dobre. Przemywając twarz powstała trójka bogów, których Izanagi uznał za wyjątkowe. Płucząc lewe oko pojawiła się bogini słońca Amaterasu, po przemyciu prawego oka powstał bóg księżyca Tsukiyomi, a po przemyciu nosa – Susanoo – bóg wichru i burzy.
Izanami wiedząc, że nikt nie jest w stanie przyprowadzić do niej małżonka, sama się do niego udała. Izanagi nie pozwolił jednak swojej małżonce podejść do siebie, odgrodził się od niej gigantyczną skałą. Bóg zerwał przysięgę małżeńską i kazał odejść Izanami. Rozgniewana Izanami zagroziła byłemu mężowi, mówiąc, że codziennie śmierć będzie ponosić tysiąc ludzi. Izanagi w odpowiedzi stwierdził, że dzięki jego mocy codziennie rodzić się będzie tysiąc pięćset nowych osób. Kłótnia bóstw była powodem pojawienia się śmierci na ziemi. Izanami została nazwana Yomotsuōkami, Boginią Krainy Ciemności.

Amaterasu – bogini słońca 

Bogini słońca Amaterasu jest córką Izanagiego, narodzoną podczas gdy ten przemywał swoje lewe oko po ucieczce z Krainy Ciemności. Została uznana za najbardziej godne dziecko i powierzono jej władzę nad Wysoką Równiną Niebios. Amaterasu sprawiedliwie panuje nad światem niebiańskich bogów. Co ciekawe, Amaterasu zajmuję najwyższą pozycję w hierarchii shintō, gdzie zgodnie z bliższymi nam wierzeniami stanowisko to zajmować powinien Amenominakanushi, jako pierwszy bóg lub Izanami i Izanagi jako twórcy świata.

Amaterasu była boginią dostojną i zrównoważoną, między innymi dlatego Izanagi powierzył jej władzę nad Wysoką Równiną Niebios. Pewnego razu bóg wiatru i burzy Susanoo, brat i absolutne przeciwieństwo Amaterasu zapragnął odwiedzić swoją siostrę, aby powiedzieć jej o chęci udania się do Krainy Ciemności. Jego kroki powodowały trzęsienia ziemi i wzburzały wodę w rzekach i oceanach. Amaterasu zaniepokoiła się niespodziewanymi odwiedzinami brata. Myśląc, że ten chce ją zdradzić i pozbawić władzy nad krainą bogów, wyszła mu na spotkanie przygotowana do walki. Włosy spięła po męsku i wplotła w nie klejnoty-krzywulce o kształcie kłów dzika, wzięła ze sobą również łuk i kołczan z tysiącem strzał i drugi mieszczący ich pięćset oraz założyła ochraniacz nadgarstka.

comicvine.gamespot.com

Susanoo jednak nie miał złych zamiarów, oskarżony o nie powołał się na sąd niebios (ukei): potomstwo, które zrodzi każde z bogów miało świadczyć o ich zamiarach. Amaterasu przystała na tą propozycję. Bogowie stanęli po przeciwnych stronach rzeki, Amaterasu wzięła miecz Susanoo, złamała go na trzy części, które następnie opłukała w Świętej Studni Niebios.  Przegryzła i przeżuła odłamki miecza i chuchnięciem wyrzuciła  je na ziemię. Powstały w ten sposób trzy boginie morskie Takiribime, Ichikishimahime i Takitsuhime. Teraz do dzieła stworzenia przystąpił Susanoo. W tej samej studni opłukał klejnoty, które bogini miała we włosach, również je przeżuł, a po wychuchaniu powstało pięciu bogów: Oshihomimi, Amenohohi, Amatsuhikone, Ikutsuhikone i Kumanokusubi.
Amaterasu powiedziała do Susanoo, że męscy bogowie powstali z jej mienia, tym samym są to jej potomkowie, natomiast młode boginie z tego samego powodu są córkami boga wichru i burzy. Susanoo przyznał swojej siostrze rację. Płeć bogiń świadczyła o jego pokojowych zamiarach, co utwierdziło go w przekonaniu zwycięstwa w ukei.
Niestety, w swojej porywczej naturze, podniecony swoim triumfem Susanoo rozpoczął dzieło zniszczenia pałacu i pól Amaterasu. Pozrywał groble i zniszczył rowy doprowadzające wodę do pól, zanieczyścił kałem jadalnię bogini. Amaterasu była jednak cierpliwa i starała wytłumaczyć sobie wybryki brata. Dopiero wrzucenie obdartego ze skóry źrebca do tkalni bogini słońca przeraziło ją i zmusiło do ucieczki. Tkaczki, które były w tym czasie na miejscu tej okrutnej zbrodni wpadły w popłoch i przebijając sobie łona czółenkami tkackimi pozabijały się. Amaterasu ukryła się w niebiańskiej jaskini.
Wraz ze zniknięciem Amaterasu na świecie zapanowały ciemności i złe moce. Aby zapobiec złym wypadkom inne bóstwa postanowiły przekonać ją do powrotu na zewnątrz. Pomóc miał im syn Takamimusubiego Omoikane, do którego bóstwa udały się po radę. Zgodnie z zaleceniem Omoikanego sprowadzili z Krainy Wiecznotrwałości „ptaki wywodzące długie trele” (znane nam wszystkim koguty) i posadzili je na żerdzi przed jaskinią. Od tamtej pory co rano koguty swoim pianiem wzywały do powstania słońce. Następnym krokiem było wywabienie Amaterasu z jaskini poprzez podstęp. Bóstwa zebrały odpowiednie materiały, były to klejnoty-krzywulce, spiżowe lustro, tkanina konopna i bawełniana i przystroili nimi wiecznie zielone  drzewko sakaki. Urządzili zabawę przed zasuniętym głazem wejściem do jaskini. Amaterasu, która usłyszała zabawę wychyliła się ze swojej kryjówki zdziwiona, że bogowie bawią się mimo jej nieobecności i zapytała, co jest powodem ich szczęścia. Amenouzume, młoda bogini, która tańczyła nago przed jaskinią odpowiedziała jej, że jest z nimi duch bardziej czcigodny od Amaterasu. Oczywiście nie było żadnego, bardziej godnego czci bóstwa od Amaterasu. Bogowie Amenokoyane i Futodama ukazali swojej pani zwierciadło, w której odbijała się jej postać. Bóg Tajikarao korzystając z nieuwagi bogini słońca chwycił ją za dłoń i wyciągnął na zewnątrz, zaś Futodama szybko zasłonił wejście jaskini powrozem ze słomy ryżowej. Ciemności ustąpiły, słońce znów zaczęło świecić na niebie, a Amaterasu już bez przeszkód rządziła krainą bogów. Susanoo został wygnany przez inne bóstwa na ziemię.

Amaterasu wychodzi ze swojej kryjówki

wikipedia.org

Twierdzi się, że żerdź, na której bóstwa usadzili koguty była pierwowzorem stawianych w wejściach do świątyń shintō bram torii (dosłownie „miejsce przebywania ptactwa”). Wiemy również, że Amaterasu uważana jest również za protoplastkę rodu cesarskiego. Syn jednego z bogów powstałych z rozgryzionych przez Susanoo klejnotów bogini – Oshihomimiego – Ninigi został wysłany przez swoją babkę na ziemię z misją wprowadzenia ładu. W pewnym sensie ród cesarski spokrewniony jest również z Susanoo, który również udzielił się w narodzinach Oshihomimiego. Klejnoty-krzywulce i lustro uważane są za cesarskie regalia. Lustro jednocześnie jest substratem bogini znajdującym się w każdej poświęconej jej świątyni. Zauważmy również, że występki popełnione przez Susanoo zostały zapisane jako złe czyny niebiańskie (amatsu tsumi).
Jaki był wpływ buddyzmu na kult bogini słońca? Jak wiemy, buddyzm jest religią nonteistyczną. Amaterasu przedstawiana była jako wcielenie bodhisattwy Kannon lub Buddy Mahavairoćany (Dainichi), czyli najważniejsza istota oświecona w buddyzmie.

Amaterasu jako wilk w Ōkami

Tsukiyomi – bóg księżyca

Posiadamy niewiele informacji na temat boga księżyca, a jego kult jest bardzo ograniczony w porównaniu z Amaterasu czy nawet Susanoo. Istnieje bowiem tylko jeden, krótki mit wspominający tego potomka Izanagiego.

http://okami.wikia.com

Brat bogini słońca wyznaczony został przez swojego ojca na boga księżyca, opiekuna przypływów i odpływów morza. Tsukiyomi w odróżnieniu od Susanoo nigdy nie był przeciwny swojej siostrze, co więcej jedną z jego ról miała być pomoc Amaterasu. Bogini wysłała go do Ukemochi, bogini pożywienia, która ugościła go przeróżnymi potrawami, które wyjmowała z różnych części ciała. Stając odpowiednio w kierunku lądu lub morza z ust Ukemochi wysypywał się gotowany ryż lub ryby i owoce morza, zaś patrząc w stronę gór, zwierzęta lądowe. Tsukiyomi jednak uznał dary za zniewagę, gdyż zostały one przez nią zwymiotowane. W złości zabił Ukemochi mieczem. Zwłoki gospodyni zrodziły pokarm, przez konia i woła, które wybiegły z jej głowy, przez ryż, pszenicę i fasolę, po proso i kokony jedwabnika. Po całym zdarzeniu Tsukiyomi wrócił do Amaterasu i opowiedział jej wszystko, co zaszło. Siostra, rozzłoszczona zabójstwem bogini pogoniła Tsukiyomiego i kazała mu nigdy nie wracać. W ten sposób mity japońskie wyjaśniają, dlaczego słońce i księżyc nigdy nie zaświecą razem w przestworzach.

Powyższy mit jest przedstawiony według Nihongi, bowiem w Kojiki nie ma żadnego wspomnienia boga księżyca, poza narodzinami z prawego oka Izanagiego. W Kojiki miejsce Tsukiyomiego w powyższym micie zajmuje Susanoo.

Susanoo

Postać Susanoo znacie już z poprzedniej części artykułów o mitologii japońskiej. Susanoo narodził się podczas przemywania nosa Izanagiego i był trzecim dzieckiem, obok Amaterasu i Tsukiyomiego, które zostało uznane przez ojca za wyjątkowe. Bóg wiatru i burzy otrzymał od ojca władzę nad morzami. Niestety zadanie nie przychodziło mu łatwo, gdyż z tęsknoty za matką (Izanami) płacząc nie był w stanie sprawnie wypełniać swoich obowiązków (zauważmy, że napotykamy tu na pewną nieścisłość. Według kroniki Kojiki Izanami nie miała wpływu na narodziny trójki bóstw. Wersja mitu, w której bogów narodziła Izanami pochodzi z kroniki Nihongi, lecz Kojiki nawiązuje w tym miejscu właśnie do wersji narodzin z Nihongi). Rozpacz boga doprowadziła do wyschnięcia mórz i rzek, a góry zamieniły się w rumowiska. Izanagi chcąc pomóc synowi zapytał go, czym spowodowany jest lament i płacz. Odpowiedź, którą otrzymał od Susanoo nie była jednak satysfakcjonująca. Susanoo bowiem w tęsknocie za matką chciał udać się do niej, do Krainy Ciemności. Rozgniewany Izanagi wygnał syna ze swoich ziem.
Susanoo udał się na Wysoką Równinę Niebios, aby pożegnać swoją siostrę Amaterasu. Jak pamiętamy, jego przybycie zostało przyjęte jako próba odebrania władzy bogini słońca. Zachowanie boga wiatru i burzy doprowadziły w końcu do ucieczki Amaterasu, która ukryła się w niebiańskiej jaskini. Za karę Susanoo został wygnany przez inne bóstwa i zesłany na ziemię, do prowincji Izumo. Podróżując w górę rzeki Hi zobaczył płynące nią pałeczki do jedzenia. Z nadzieją, że spotka kogoś w okolicy szedł dalej. W pewnym momencie Susanoo usłyszał płacz. Okazało się, że płakała para bóstw ziemskich, żegnających swoją córkę. Bóg dowiedział się od dwójki rodziców, że mieli oni osiem córek. Niestety siedem z nich musieli złożyć w ofierze okropnemu Koshi no orochi – ogromnemu wężowi o ośmiu łbach i ośmiu ogonach, który rok rocznie domagał się ofiar. Teraz wąż miał otrzymać ostatnią, ósmą dziewczynę o imieniu Kushinadahime. Susanoo nie pozwolił oddać dziewczyny w ofierze – obiecał parze bogów, że w zamian za rękę córki, uratuje ją od okropnego losu. Rodzice zgodzili się – w końcu ich córka miała zostać żoną brata Amaterasu. Tak więc Susanoo zabrał się do dzieła. Dla szczęścia zamienił Kushinadahime w grzebień i zatknął go sobie we włosy. Aby zabić węża bóg wiatru i burzy ustawił osiem kadzi z mocną sake, którą upił stwora do nieprzytomności. Wtedy Susanoo wyszedł ze swojej kryjówki i zaczął mieczem odcinać kolejne kończyny węża. W trakcie zadania miecz  boga wyszczerbił się, jednak Susanoo znalazł wbity w ciało Koshi no orochi, który był ostrzejszy niż jakakolwiek inna broń. Był to Kusanagi no tsurugi, miecz, który ofiarowany Amaterasu, a następnie jej potomkowi Ninigiemu został regalią władzy cesarskiej w Japonii.

www.senpuu.net

Po zwycięstwie nad okropnym wężem Susanoo wraz z małżonką zamieszkał w Izume, a jego potomkowie rządzili archipelagiem do czasu oddania władzy w ręce Ninigiego.

Susanoo utożsamiany z Mutō Tenjinem
Boga wiatru i burzy utożsamia się już od okresu Nara (VIII wiek) z bóstwem kontrolującym zarazy Mutō Tenjinem, który, według legendy, potrafił w gniewie zesłać zarazę na całą wioskę, sprawiając, że ocaleli zaledwie potomkowie pewnego dobrodusznego człowieka, który kiedyś go wspomógł. Susanoo jest pierwszym bóstwem, które przedstawiane jest w kronikach nieposłuszne wobec ojca i mające wiele złych cech (należy pamiętać, że każde bóstwo ma cztery natury, nie istnieją bogowie całkowicie źli lub dobrzy), stąd utożsamienie z mającym wiele wspólnego Mutō Tenjinem.

Hachiman

Hachiman

Hachiman (dosł. „osiem horągwi) uznawany jest za boga wojny. Ciekawostką jest fakt, że jego imię nie pojawia się w kronikach Kojiki i Nihongi, lecz dopiero w Shoku Nihongi („Kronika Japonii – Kontynuacja”, 797 r.). Hachiman utożsamiany jest z cesarzem Ōjinem, który sprawował władzę na przełomie III i IV wieku. Również przyjęcie postaci Ōjina za bóstwo jest ciekawym aspektem, ponieważ cesarz za swojego życia nie wyróżniał się specjalnymi zasługami wojennymi. Przyjmuje się za to, że był on powodem zwycięstw swojej matki, cesarzowej Jingū, jeszcze w trakcie życia płodowego.
Nie istnieje wiele mitów i legend o postaci Hachimana. Wiemy, że postać boga utożsamiana jest z cesarzem, który według jednej z legend objawił się pod postacią małego chłopca ascecie Ōgami Higi, przedstawił się jako Honda (jedno z imion Ōjina) i powiedział, że jest bogiem Hachimanem, po czym zamienił się w złotego sokoła i odleciał.
Hachiman został bóstwem rodowym Minamotów, wywodzących się od cesarza Seiwa Genji, oraz innych klanów wojowników. Minamotowie przypisywali zwycięstwa w bitwach swojego rodu opiece boga wojny. Również porażkę inwazji mongolskiej w latach 1274. i 1281. przypisuje się Hachimanowi, który według wierzeń zesłał na Mongołów tajfun, który zniszczył ich flotę.

Bibliografia:
„Mitologia Japońska” A. Kozyra, Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. Z o. o.
 pl.wikipedia.org

encyklopedia.pwn.pl